Dersim'in kayıp umutları

07 Ekim 2013 Pazartesi, 08:37

ÜMİT İZMEN/RADİKAL

Tüm kente sinmiş, çok derinlere inen bir umutsuzluk ve güvensizlik hâkim. Nedeni tarihin içinde saklı

Demokrasi paketi açıklanmadan önce yazdığım yazıda, paketin halkı tatmin edip etmemesinin 2023 hedefinin akıbetini de belirleyeceğine işaret etmiştim.

Paket açıklandıktan birkaç gün sonra Tunceli’deydim. Fırat Kalkınma Ajansı’nın desteğiyle, Tunceli İş Kadınları Derneği’nin Fıratsifed ve Türkonfed ile ortak olarak gerçekleştireceği bir çalışma için kentte çok sayıda görüşme yaptım.

Tunceli, esas adıyla Dersim, demokratikleşme-zenginleşme dinamiklerinin Türkiye’nin geri kalanından çok ama çok farklı olduğu bir yer.
Aralarında vali, rektör, belediye ve iş dünyası temsilcilerinin de bulunduğu bu görüşmelerden çıkardığım sonuç, paketin hiç tatminkâr bulunmadığı. Bu tespit hiç ilginç değil tabii. Hele ki paketin en temel iki zaafının burayı doğrudan ilgilendirdiğini dikkate alırsak... Nüfusun ezici çoğunluğunun Alevi olduğu bir bölgede Alevileri göz ardı eden bir paket pek de iyi karşılanamazdı elbette. Paketin ikinci zaafı olan TCK ve TMK’da değişiklik yapılmaması, belediye başkan yardımcısının tutuklu olduğu bir kentte daha da göze batıyor. Ama asıl ilginç olan, bu paketi bir kenara koysak bile, herhangi bir paketin bu bölgede bir umut ışığı yaratma ihtimalinin olmaması.

Bütün görüşmelerde “Ne olursa bu bölgede ekonomik kalkınma hızlanır?” sorusunun cevabını aradım ve bulamadım. Çünkü ekonomik kalkınma Dersim’de pek kimsenin önceliği değil. Çözüm sürecinin başka yerlerde yarattığı umut burada yok.

Tüm kente sinmiş, çok derinlere inen bir umutsuzluk ve güvensizlik hâkim. Nedeni tarihin içinde saklı. Önce 1915, arkasından 1938, sonra ikinci 1938 olarak isimlendirdikleri 1990’lı yıllar... Arka arkaya gelen kırımlar, baskı ve zor, ortak hafızada öyle yer etmiş ki kozmetik operasyonlarla bu derin yarıkların üstünün kapatılabilmesi mümkün değil.

Tunceli’nin 1990’daki nüfusu 133 bin. Köy boşaltmaları sonucunda nüfus 2000’de 93 bine düşüyor. Köylerde 82 bin olan nüfus 39 bine iniyor. 10 yıldan kısa bir sürede nüfusun yarıdan fazlası yok oluyor. Birçok köy artık yok...

İnsanların daha fazla para kazanma ve daha iyi yaşam koşullarını düşünebilir hale gelmesi için önce travmaların tedavi edilmesi lazım. Ekonomik hayatı şekillendiren sosyo-kültürel koşullar ve siyaset. Köy yoksa tarım da yok. Sanayi zaten yok ve istenmiyor. Esnafından sanayicisine, yerel yönetiminden idarecisine herkes çevreyi kirletme ihtimali olan bir sanayiye karşı. Herkesin çok net biçimde karşı olduğu bir şey daha var: HES’ler.

HES’lere itiraz burada daha farklı bir niteliğe bürünüyor. Munzur ve Pülümür üzerinde birçok yer Alevi inancına göre kutsal. Halk ibadethanelerinin tarumar edilme fikrine çok tepkili.

Zaten bu derelerin kenarlarında bir parça dolaşınca buralara HES yapmanın olmazlığını insan hemen anlıyor. Kentin yaşamının bu kadar içinde, bu kadar sık ziyaret edilen yerlerde bir tek çöp bile olmaması, çevreyle dost bambaşka bir gelişme hattının pekâlâ mümkün olduğunu gösteriyor.

Eğer travmalar tedavi edilebilirse, sanayileşme dışında başka gelişme yolları da ortaya çıkabilir. Tunceli İş Kadınları Derneği Başkanı Fidan Aydın, çevreyle dost, yaşadığı toplumun sorunlarına duyarlı bambaşka bir girişimci profilinin örneğini veriyor. Tamamen organik bal üreten bu kadının, dağlarda ayılarla tek başına nasıl mücadele ettiğini dinlerken, insanın bu mücadeleciliğe ve kararlılığa hayran olmaması mümkün değil.

Kentin gelişimini ne kadar önemsediği tüm sözlerinden belli olan vali de halkın istemediği projeleri yapmamak gerektiği görüşünde. Bu da bizi ‘Demokratikleşme Paketi’nin asıl eksiğine getiriyor: Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi. Tarihsel yaraların sarılması da, alternatif bölgesel kalkınma yollarının bulunması da Dersimliyi yöresine ilişkin kararları veren yurttaşlar yapmaya bağlı. Yoksa Ankara’dan gelen allı pullu hediye paketlerinin yaraya merhem olması mümkün değil.

Dersim, yerel yönetimin önemini anlamak isteyenler için adeta bir laboratuvar.