Marks'tan Müslüman Kardeşler'e ders

13 Ağustos 2013 Salı, 07:50

KARL MARKS tarihin kendini tekrar ettiğini yazmıştı: ilkinde, trajedi; ikincisinde, komedi olarak. Aklında 1848 Devrimi vardı. Altmış yıl kadar öncesinde Fransız Devrimi'ninde olduğu gibi, monarşi karşıtı demokratik ayaklanma, Bonapartist diktatörlüğe dönüşmüştü.

1848 isyanında, Fransız monarşisini alaşağı etmek amacıyla işçiler ve liberaller el ele verdi. Eski düzenin yıkılmasına doğru liberaller, işçi sınıfının ''radikal'' sınıf taleplerinden telaş duymaya başladıkça monarşi karşıtlığı bozulmaya başlamıştı. Muhafazakârlar ise kaygılı liberalleri seçebilecek ve diktatörlüğün yeni biçimlerini yeniden kurabilecek durumdaydı.

''DÜNYANIN BÜTÜN İSLAMCILARI, BİRLEŞİN!''

Aynı model bugün Mısır'da kendini gösteriyor. Liberaller ve sıkıyönetim yanlıları kendi rollerini, İslamcılarsa sosyalistlerin rolünü oynuyor. Deneyimsiz ve sabırsız kitle hareketi bir kez daha, gücü ele geçirdikten sonra kenara itildi. Liberaller yine eski ortaklarının ortaya koymak istedikleri değişikliklerden korkuyor kendilerini koruması için eski rejimin ayağına kapanıyor. Ve sıkıyönetim yanlıları 1848'de olduğu gibi gücü ele alacakları için mutlular.

Mısır ordusu baskıyı sürdürür ve liberaller bunu desteklemeye devam ederse, Marks'ın günümüzdeki vârislerine epey koz verecekler. Pek muhtemeldir ki ''Dünyanın bütün İslamcıları, birleşin!'' ve ''zincirlerinizden başka kaybedecek bir şeyiniz yok'' diyecekler ve ne yazık ki haklı çıkacaklar.

İki yıl önce baskıcı yönetimi tahtından etmek için İslamcılarla işbirliği yapan Mısırlı liberallerin, ordudan iki yıllık ilk demokrasi deneyimini sonlandıracak bir darbe beklemesi sürpriz olmamalıdır. Bir ülkenin siyasi gelişiminin ilk yıllarında liberal ve demokratların eski rejimi def etme arzusu dışında paylaştıkları daha güçlü bir şey yoktur.

HALKLARIN HAKİKİ BAHARI

İstikrarlı bir demokrasi inşasının iki aşamalı bir süreç olduğunu söyleyebiliriz. Önce eski rejimden kurtulursunuz, sonra eski rejimin yerine kalıcı bir demokrasiyi yerleştirirsiniz. İlk aşama dramatik olduğundan insanlar diktatör gidince her şey bitti sanır. Ama ikinci aşama daha zordur. Diktatörleri yerinden etmek için kurulmuş birçok geniş katılımlı koalisyon örneği vardır ama bunlardan görece pek azı ayakta kalmış ve yeni rejimin nasıl olması gerektiğinde anlaşabilmiştir. Muhalefet hareketleri, gücünü kaybetme, iç çekişmelerin ve eski rejimin yeniden dirilen güçlerinin kurbanı olma eğilimindedir.

“Halkların hakiki baharı'' denilebilecek 1848 yılı, örgütlü işçi hareketinin siyasi sahnede göründüğü ve talepleriyle liberalleri korkuttuğu ilk zamanlardı. Orta sınıf, iktisadi özgürleşme istiyor, birçok işçi daha radikal iktisadi ve sosyal değişiklik talep ediyordu. Liberaller siyasal sistemin kısıtlı açılımıyla yetinirken işçiler tam demokratikleşmeye ve bundan doğacak iktidara yönelmişti. İşçilerin ve sosyalistlerin kazanabileceği görülünce, liberaller buna engel olmaya çalıştı ve birçoğu muhafazakârlara, yani kötünün iyisi olarak sıkıyönetimin yeniden inşasına, geri döndü.

Mısır'da olup biten de tam anlamıyla bu. Baskıcı yönetim yılları, halk muhalefetinin sesini barışçıl yollardan duyurabileceği siyasi ve sosyal kurumları sistemli olarak bastırmış ve devlet kasten toplumsal ayrımları daha da derinleştirmiştir. Ne zaman demokratikleşme kendini gösterse uzun süredir etkin olmayan güvensizlik ve düşmanlık radikal bir retorikle, kitlesel protesto ve şiddetle yeryüzüne çıkar. Bu her zaman düzen ve itidalden yana olan ve radikal toplumsal deneylerden hoşlanmayan liberalleri korkutmuştur. 1789 ve 1848 Avrupa’sı için durum böyleydi, şimdiyse Mısırlı liberaller için aynı şey söylenebilir.

Sorun liberallerin bu tarz korkulara nasıl tepki vereceği diyebiliriz. Güney ve Doğu Avrupa'nın 1900'lerdeki demokrasiye geçiş sürecinde aşırıcılık ve din temel etmenler değildi. Nitekim farklı gruplar oyunun kurallarını kabul ediyorlardı. Ayrıca bunlar Avrupa ülkelerindeki ilk demokrasi denemeleri değildi ve her zaman yardım edebilecek Avrupa Birliği oracıkta duruyordu. Ama Mısır ve Arap dünyasının diğer yerlerinde aşırıcılık tehdidi, liberalleri dehşete düşürmekte, sıkıyönetim yılları yüzünden ne bir uzlaşma kültüründen bahsetmek mümkün ne de rehberlik edebilecek güçlü demokratik bir komşudan.

1848 bozgunu, sosyalist hareket içindeki radikal bileşenleri, ılımlılığın ortaya çıkması pahasına güçlendirdi ve liberaller ile işçiler arasında zararlı ve kalıcı bir çatlak yarattı. Liberaller demokrasiyi rafa kaldırdığında ılımlı sosyalistler aptal durumuna düşmüş ve demokrasi dışı bir stratejiyi savunan radikaller güç toplamıştı. 1850 yılında Marks ve Engels Londra Komünist Birliği'ne, Alman liberal burjuvazisini temsil eden bir partinin ''yakın zamanda iktidara geleceği ve çiçeği burnunda gücünü işçilere karşı kullacağı''nı hatırlatıyordu. Bu öngörünün nasıl gerçekleştiğini görüyoruz. Uyarı konusunda daha da ileri gidiyorlar: ''zaferin ilk ışığıyla işçilere ihaneti ortaya çıkacak bu partiye canla başla karşı koymak için işçiler silahlanmalı ve örgütlenmelidir.'' Tabii kimse İslamcıların buradan böyle bir ders çıkarmasını istemiyor.

İŞÇİLER, ZAFER İHTİMALİNİ BARINDIRMAYAN BİR SİSTEME NİYE KATILSIN Kİ?

19. yüzyıl Avrupa’sında liberallerin yaptığı hata, tüm sosyalistleri fanatik addetmeleriydi. Bazı sosyalistler aşırıyken diğerleri şiddete karşıydı ve kendilerini demokrasiye adamışlardı. Komünizmdense ileride Avrupa'nın sosyal demokratları olacak sosyalistler, kapitalizme veya demokrasiye karşı ciddi tehdit oluşturmayacak iktisadi ve sosyal reformlar talep ediyorlardı. Gerçi öteden beri Avrupalı liberallerin bu tip farklılıkları dikkate almada pek istekli oldukları söylenemez. Tam demokratikleşmeye karşıydılar ve tüm hareketi bastırmak için bilfiil çalıştılar. Sonuç ise felaket oldu.

Sosyalist hareket içerisindeki radikal, şiddetten yana, demokrasi dışı bileşenler kendilerine şunu soruyorlardı: işçiler, zafer ihtimalini barındırmayan bir sisteme niye katılsın ki? Ve sosyalistler Avrupa çapındaki en geniş siyasi güç olduklarında, liberaller solu güçsüz tutmak uğruna muhafazakârlarla çirkin pazarlıklara girişti. Sonuç olarak Avrupa toplumları giderek bölündü ve çatışmalarla dolu bir hale geldi.

İSLAMCILARIN HEPSİ DİNİ REJİM İSTEMİYOR

Mısırlı liberaller bu hataları bugün tekrar ediyor. Kendilerine karşı olanları, liberallerin değer verdikleri her şeyi yıkmaya kararlı bağnazlar olarak görüyorlar. Ama tüm sosyalistler, proto-Stalinists olmadığı gibi, İslamcıların hepsi de dini rejim istemiyor. Bugün, oyunun kurallarına uymaya istekli İslamcılar var ve bunu yapmaları için cesaretlendirilmeliler.

İslamcılık hala Mısır'daki en geniş ve en iyi örgütlenmiş siyasi halk gücü. Aynı zamanda, Mısır ordusu ve liberal müttefiklerinin bölgenin demokratik geleceğinde, İslamcılara bir yer düşünecek kadar İslamcılığın hayati bir önemi var. İslamcıların hepsi şeytanlaştırılırsa, Mısır toplumundaki ayrılıklar büyüyecek, ılımlı İslamcılar yalnızlaşacak ve Mısır'ın siyasi geleceği sıkıntıya düşecektir.

1848'den yüzyıl sonra nihayet sosyal demokratlar, liberaller ve hatta ılımlı muhafazakârlar Avrupa çapında zinde demokrasiler yaratmak için bir araya geldiler. Bu sonuç çok daha erken ve daha az şiddetle gerçekleşebilmeydi. Orta Doğulu liberaller, Avrupa'nın çalkantı dolu tarihini olduğu gibi tekrar etmek yerine ondan bir şeyler öğrenmek zorundadır.

Yazar: Sheri Berman, Barnard College'ta öğretim üyesi ve The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe’s Twentieth Century” (Siyasetin Öncelliği: Sosyal Demokrasi ve Avrupa’nın 20. Yüzyılının inşası) kitabının yazarıdır.

Kaynak: NY Times


Odatv’ye çeviren: Anıl Aşkın – Boğaziçi Çeviri Merkezi

Kaynak : ODA TV