Cadı avı / Kitap avı

26 Mart 2011 Cumartesi, 07:18

EYÜP CAN/Radikal

28 Şubat'ta yaşanan cadı avcılığının bir başka versiyonu şimdi 'basılmamış bir kitap' için yaşanıyor. Histeri herkesin ruh sağlığını bozar.

YIL 1692..
Yer; Kuzey Amerika’da Salem kasabası.
Her şey, Püritenlerin yaşadığı Salem’de bir grup genç kızın ormanda ateş yakmasıyla başlar.
Aslında gecenin karanlığında yaktıkları ateş, kendi içlerinde yanan ‘arzu’ ateşinin kıvılcımıdır ve tek niyetleri, içerisine ‘ekmek kırıntıları, baharatlar, bir parça tuz, bir tutam at kuyruğu ve özenle kesilmiş tırnak ucu’ attıkları kaynar kazanın, kendilerine gelecekten haber vermesidir.
Fakat büyüyü hazırlayan ve rahibin kölesi olan zenci Tituba merakla bekleyen kızlara kendilerini bekleyen beyaz atlı şövalyeyi değil, hepsini dehşete düşürecek şu cümleyi fısıldar:
“Tabuta bürünmüş korkunç bir hayalet görüyorum...”

* * *
Tituba’nın fısıltılı kehaneti kızlarda tam bir şok etkisine yol açar.
Salem’de tam bir yıl sürecek ‘cadı avcılığı (witch-hunt)’ resmen başlar.
Masum bir merak kısa sürede histeriye dönüşür.
Çünkü köyün rahibi Samuel Parris’in 9 yaşındaki kızı Betty ve 11 yaşındaki yeğeni Abigail bu dehşet anının etkisiyle histeriye kapılmıştır.
Böylece Batı medeniyet tarihinde sıkça hortlayan ‘cadı avcılığı’, ortaçağda sebep olduğu trajedilerden tam 2 asır sonra yeni kıtada hortlamış olur.

* * *
Oyunvari başlayan büyü köy sınırlarını aşar, önce kasabaya, oradan bütün bir eyalete yayılır.
Peki ama Salem halkının bir anda bu olayı toplumsal bir cinnete ve insan avcılığına dönüştürmesinin sebebi neydi?
Harvard yayınlarından çıkan ‘Salem: Büyücülüğün Sosyal Orijinleri’ adlı kitapta P. Boyer ve S. Nissenbaum bu histerinin nedenlerine farklı bir açıdan bakar.
Püritenizmin, ‘şeytan, kötü ruh, cadı’ konusundaki keskin yorumlarının yanı sıra o dönemde mevcut sosyal, politik ve ekonomik parçalanmışlığın, şahıslar ve gruplar arasındaki güç mücadelesinin rolüne dikkat çeker.
Salem halkı, Püriten inanışları gereği şeytanın insan bedenini (özellikle de kadınları) esir aldığına inanmaktadır.
Betty ve Abigail’in tuhaf davranışlarına dair spekülasyon ve dedikoduların yayılması üzerine, ekonomik ve sosyal sebeplerle bölünmüş olan kasabada gücü elinde bulunduran grup, karşı taraftan önüne geleni ‘cadılık’la suçlar.

* * *
Aylarca sürecek cadı avcılığı böyle başlar.
Salem mahkemeleri kurulur.
Cebinden bir parça ekmek ve peynir çıktığı için büyü yapacağı varsayılan masum kadınlar, sokakta çubuklarla oynadığı için büyülenmiş olmakla suçlanan genç kızlar, kadın kadına bir araya gelip fal baktıkları için cadı denilen köylüler, karşı tarafın toprak egemenliğini ve baskılarını kabul etmeyip köyün dışında tarlasını süren ve kendi halinde yaşayan çiftçiler...
Öyle ki bir süre sonra hapishanelerde boş yer kalmaz.
Çoğunluğunu kadınların oluşturduğu 19 kişi asılır.
Ta ki işin ucu Massachusetts Valisi’nin karısına uzanıncaya dek!
Vali, İngiltere Krallığı’nı haberdar ederek mahkemelere son verdirir.
Yüzlerce masum kadını cadılıkla suçlayan histeri nihayet durur!

* * *
Bu yazının uzun bir versiyonunu 1999 yılında Fethullah Gülen’e karşı ‘cadı avcılığı’ başlatıldığında yazmıştım.
28 Şubat’ta yaşanan cadı avcılığının bir başka versiyonu şimdi ‘basılmamış bir kitap’ için yaşanıyor.
Fakat unutulmasın; histeri herkesin ruh sağlığını bozar, bumerang gibi döner atanı vurur.
Yıl 2011..
Yer, İstanbul...
Kraldan fazla kralcılara duyurulur…